Đôi khi dữ liệu có thể trở nên rối rắm và khó hiểu, nhưng biểu đồ phân tán sẽ giúp bạn nhìn dữ liệu một cách rõ ràng và chi tiết hơn. Biểu đồ Scatter diagram là một công cụ quan trọng để khám phá mối quan hệ giữa các biến số. Hãy cùng khám phá sâu hơn về biểu đồ phân tán và cách vẽ biểu đồ một cách dễ dàng trong bài viết dưới đây.
1. Định nghĩa biểu đồ phân tán
Biểu đồ phân tán, còn được gọi là Scatter diagram trong tiếng Anh, là một công cụ trực quan để thể hiện mối quan hệ giữa hai biến số Ox và Oy. Trong biểu đồ này, trục hoành (Ox) biểu diễn các giá trị của biến độc lập, trong khi trục tung (Oy) thể hiện các giá trị của biến phụ thuộc.
Chức năng chính của biểu đồ Scatter diagram là giúp chúng ta hiểu mối liên hệ giữa hai biến số trong bối cảnh nguyên nhân – kết quả. Bằng cách tạo biểu đồ này, chúng ta có thể dễ dàng quan sát cách biến độc lập ảnh hưởng đến biến phụ thuộc. Biểu đồ phân tán là một trong 7 công cụ cơ bản của quản lý chất lượng hiệu quả.
2. Khi nào nên sử dụng biểu đồ phân tán Scatter diagram?
Bạn có thể sử dụng biểu đồ phân tán trong nhiều trường hợp khác nhau, bao gồm:
- Phân tích tương quan: Khi bạn muốn xem xét mối quan hệ tương quan giữa hai biến. Biểu đồ Scatter diagram giúp bạn xác định xem có mối liên hệ giữa các biến có thay đổi theo một cách đều đặn hay không giữa chúng.
- Phân tích hồi quy: Khi bạn muốn dự đoán giá trị của một biến phụ thuộc dựa trên giá trị của biến độc lập, bạn có thể sử dụng biểu đồ phân tán để xác định mối quan hệ và kiểm tra sự phù hợp của mô hình hồi quy.
- Nhận biết điểm ngoại lai: Biểu đồ phân tán cho phép bạn dễ dàng nhận biết các điểm ngoại lai, tức là các giá trị dữ liệu không bình thường hoặc bất thường trong tập dữ liệu.
- So sánh nhóm dữ liệu: Bạn có thể sử dụng biểu đồ Scatter diagram để so sánh mối quan hệ giữa hai biến cho các nhóm dữ liệu khác nhau. Ví dụ: so sánh mối quan hệ giữa tuổi tác và thu nhập cho nam và nữ.
Đọc thêm: Biểu đồ xương cá là gì? Khi nào nên sử dụng biểu đồ xương cá?
3. Phân tích ưu & nhược điểm của biểu đồ phân tán
3.1 Ưu điểm
Khi sử dụng biểu đồ phân tán (Scatter diagram), bạn sẽ nhận được một số ưu điểm nổi bật:
- Dễ dàng vẽ biểu đồ: Việc tạo và vẽ biểu đồ phân tán là một quá trình đơn giản, không đòi hỏi nhiều kỹ năng chuyên môn, giúp người dùng dễ dàng trình bày dữ liệu một cách trực quan.
- Thể hiện mối tương quan và xu hướng: Biểu đồ này giúp thể hiện một cách rõ ràng mối tương quan giữa các biến số và cho phép bạn nhận biết xu hướng hoặc mô hình trong dữ liệu.
- Biểu diễn dữ liệu đa dạng: Nó có khả năng biểu diễn tất cả các giá trị dữ liệu từ nhỏ đến lớn và cả các giá trị ngoại lai. Điều này giúp bạn xem xét sự phân bố của dữ liệu một cách toàn diện.
- Phù hợp với nhiều ngành nghề: Biểu đồ có thể được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực và ngành công nghiệp khác nhau, không phụ thuộc vào loại dữ liệu. Điều này làm cho nó trở thành một công cụ hữu ích và linh hoạt trong nghiên cứu và phân tích dữ liệu.
3.2 Nhược điểm
Ngoài những ưu điểm nổi bật, biểu đồ phân tán cũng có một số nhược điểm:
- Phán đoán mang tính chủ quan: Khi chỉ dựa vào biểu đồ phân tán, việc đưa ra phán đoán có thể bị ảnh hưởng bởi quan điểm cá nhân của người quan sát.
- Hệ số tương quan không chính xác: Hệ số tương quan, một số đo lường mối quan hệ giữa các biến, có thể không đưa ra kết quả chính xác trong trường hợp dữ liệu bị nhiễu hoặc không tuân theo phân phối chuẩn.
- Yêu cầu biến liên tục: Biểu đồ Scatter diagram thường được sử dụng cho các biến số liên tục, và không phù hợp cho biến số dạng phân loại hoặc thứ tự.
- Giới hạn về số biến số: Biểu đồ Scatter diagram chỉ có thể biểu diễn mối quan hệ giữa hai biến số trên cùng một biểu đồ. Điều này làm cho việc xem xét mối tương quan giữa nhiều biến trở nên khó khăn.
4. Phân loại biểu đồ phân tán
Trong Excel, có một số loại biểu đồ phân tán khác bên cạnh biểu đồ thông thường được biểu diễn bằng các chấm tròn. Dưới đây là một số dạng khác, cụ thể:
- Biểu đồ hiển thị các chấm tròn và đường nối cong (Scatter with Smooth Lines and Markers): Loại biểu đồ này kết hợp giữa các chấm tròn biểu diễn dữ liệu và đường nối cong để thể hiện mối quan hệ giữa các điểm dữ liệu một cách mượt mà và trực quan.
- Biểu đồ chỉ hiển thị đường nối cong mà không có chấm tròn (Scatter with Smooth Lines): Biểu đồ này chỉ hiển thị đường nối cong để thể hiện xu hướng dữ liệu mà không có các chấm tròn, giúp tập trung vào mô hình mà không bị xao lên bởi các điểm dữ liệu.
- Biểu đồ hiển thị các chấm tròn và đường nối thẳng (Scatter with Straight Lines and Markers): Loại biểu đồ này sử dụng đường nối thẳng để kết nối các điểm dữ liệu và hiển thị các chấm tròn để biểu diễn các giá trị tương ứng.
- Biểu đồ chỉ hiển thị đường nối thẳng mà không hiển thị các chấm tròn (Scatter with Straight Lines): Biểu đồ này chỉ sử dụng đường nối thẳng để thể hiện mối quan hệ giữa các điểm dữ liệu mà không có các chấm tròn.
Đọc thêm: Phiếu kiểm tra Check Sheets là gì?
5. Cách vẽ biểu đồ phân tán chi tiết
Bạn có thể tham khảo cách vẽ biểu đồ dưới đây, để có thể tạo ra một biểu đồ phân tán hoàn chỉnh và chi tiết:
- Bước 1: Thu thập dữ liệu cặp biến số. Hãy đảm bảo bạn có ít nhất 30 cặp dữ liệu để có một mẫu đáng tin cậy.
- Bước 2: Vẽ biểu đồ. Sử dụng một tổng quan hoá trên trục tung và một biến số khác trên trục hoành.
- Bước 3: Biểu diễn các điểm. Sử dụng các điểm trên biểu đồ để thể hiện mối tương quan giữa hai biến số. Nếu có điểm trùng nhau, bạn có thể sử dụng các ký hiệu khác nhau để phân biệt chúng.
- Bước 4: Đánh giá mức độ tương quan. Sử dụng hệ số tương quan để đo lường mối quan hệ giữa hai biến số. Hệ số tương quan là một chỉ số thống kê cho biết độ mạnh và hướng của mối quan hệ.
Ngoài ra, bạn cũng nên xem xét thêm bước tùy chỉnh biểu đồ để làm cho biểu đồ phù hợp với nội dung của bạn, bao gồm việc thêm tiêu đề, chỉ mục trục, và màu sắc để làm cho biểu đồ trở nên trực quan và dễ hiểu hơn.
Biểu đồ phân tán cho thấy sự phân bố của một tập hợp các dữ liệu thể hiện mức độ và tính chất của mối quan hệ giữa hai biến số chất lượng và nguyên nhân. Mối tương quan này thể hiển dưới các dạng sau:
- Tương quan dương: Là mối tương quan trong đó sự gia tăng của biến số nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng của biến số kết quả.
- Tương quan âm: Là mối tương quan trong đó sự gia tăng của biến số nguyên nhân sẽ làm giảm kết quả.
- Không có tương quan: Giữa hai biến số không có mối tương quan nào với nhau. Trường hợp này cho thấy vấn đề chất lượng do các nguyên nhân khác gây ra.
Tìm hiểu thêm:
6. Một số lưu ý quan trọng khi phân tích biểu đồ phân tán
Khi phân tích biểu đồ Scatter diagram, cần xem xét các yếu tố quan trọng:
- Không kết luận ngay rằng một biến này gây ra biến khác. Có thể cả 2 đều có sự tác động của biến thứ ba hoặc mối quan hệ phức tạp.
- Đánh giá hình dạng biểu đồ để hiểu mối quan hệ. Biểu đồ thẳng hơn có thể cho thấy mối quan hệ chặt chẽ hơn.
- Sử dụng số liệu thống kê như kích thước mẫu và hệ số tương quan để xác định tính chắc chắn của mối quan hệ.
- Thử phân tách dữ liệu thành các nhóm nhỏ để làm rõ mối quan hệ.
- Kiểm tra phạm vi biến đổi của biến độc lập, đặc biệt nếu biểu đồ không thể hiện mối quan hệ.
Bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về “Biểu đồ phân tán là gì?” và cách vẽ biểu đồ. Nếu bạn quan tâm đến việc nâng cao kỹ năng phân tích dữ liệu, bạn có thể tham gia các khóa học tại Học Viện Tư Vấn – Đào Tạo PMS. Đó là cơ hội tốt để học hỏi và phát triển trong lĩnh vực này. Chúc bạn thành công trong hành trình của mình!
Tài liệu tham khảo: Giáo trình Quản trị kinh doanh, NXB Tài chính
Bài viết liên quan: